Στη σκιά των δυνατών αέρηδων της Ροδόπης, η Ξάνθη έχει πολλούς λόγους για να σε μαγέψει: Αποτελεί μια μαγική παλιά πόλη με χιλιάδες χρώματα, νοστιμιές, πολιτισμό και ιστορία σε ένα τεράστιο πολιτισμικό «καζάνι», όπου όλες οι γλώσσες μιλούν ελληνικά. Χαρακτηρισμένη ως προστατευόμενος οικισμός από το 1976, η Ξάνθη είναι ένα ανθρώπινο μωσαϊκό από Θράκες, Μουσουλμάνους, Πομάκους, Ρομά, Πόντιους, Αθίγγανους, Καππαδόκες, Μικρασιάτες, Πελοποννήσιους, Ηπειρώτες, Σαρακατσαναίους, Κύπριους και πάνω από 2.500 φοιτητές.

Τελικά, όλοι οι δρόμοι ξεκινούν και καταλήγουν στο Ρολόι του 1888 της κεντρικής πλατείας, σήμα κατατεθέν και μασκότ της πόλης. Από εκεί ξεκινούν οι δρόμοι με τα εμπορικά, από εκεί και η πλατεία Αντίκα ή αλλιώς η πρόγευση του folklore, που αναγγέλει τα πέτρινα καλντερίμια της ιστορικής συνοικίας, από εκεί ξεκινά και η «παραλία», η μοναδική, ίσως, στον ελλαδικό χώρο που δεν έχει ποτέ της απαντηθεί με θάλασσα. «Παραλία» εδώ λένε τον δρόμο αναψυχής της φοιτητιώσσας (και όχι μόνο) νεολαίας, τον δρόμο με τα καφέ-μπαρ, που καταλήγει - δεν είναι δύσκολο να το μαντέψεις - μπροστά στην αυλόπορτα του Πολυτεχνείου.

Η παλιά πόλη αξίζει κάθε σου βήμα

Στην παλιά πόλη δεν πρέπει να τσιγκουνευτείς τον κόπο σου. Αξίζει να τιμήσεις κάθε στενάκι και κάθε αδιέξοδο, κάθε ανηφοριά και κάθε κρυφό πέρασμα. Εικόνες καταιγιστικές σε ρυθμό βιντεοκλίπ, κάθε μια και μια άλλη εποχή, μια άλλη άποψη ζωής, ένας άλλος κόσμος, ένας άλλος πολιτισμός.

Χοντρικά, μπορείς να τη μοιράσεις σε δυο διαφορετικές γειτονιές. Αρχικά το αριστοκρατικό τρίγωνο που περιλαμβάνει την πλατεία Μητροπόλεως, την πλατεία Αντίκα, την πλατεία Ματσίνη και καταλήγει στη Βασ. Κωνσταντίνου, ή αλλιώς στη λουστραρισμένη βιτρίνα με τα εκπληκτικά αρχοντικά που τώρα φιλοξενούν το μπαρόκ Δημαρχείο, το Λαογραφικό Μουσείο, τη Δημοτική Πινακοθήκη, το 1ο Δημοτικό της πόλης, το κτίριο της ΦΕΞ, το Μητροπολιτικό Μέγαρο, και ολόγυρα όλα τα αρχοντόσπιτα των εύπορων καπνεμπόρων. Το πιο ελληνικό κομμάτι θα έλεγες.

Μια παλιά, νοσταλγική ησυχία, αρχοντική ερημιά, μια σιωπή που έρχεται από παλιά, κυλά πάνω στους ανακαινισμένους τοίχους των νεοκλασικών αρχοντικών του 19ου αιώνα με το χαρακτηριστικό κόκκινο τούβλο, τότε που η μονοκαλλιέργεια του καπνού έφερε την οικονομική άνθηση, κάνοντας γνωστή την πόλη στα πέρατα της γης. Τότε που η επαφή με την Ευρώπη οδηγούσε στο πάντρεμα παραδοσιακών και νεοαγεννησιακών στοιχείων, στα νεοκλασικά κτίσματα, έργα όλα Ηπειρωτών και Μακεδόνων κτιστάδων.

Και ύστερα, καθώς τα δρομάκια ανηφορίζουν προς το βουνό, τα κτίσματα χαμηλώνουν, ξύλινα σπίτια με τα χαρακτηριστικά «σαχνισιά», το μουσουλμανικό κομμάτι των ταπεινών ανθρώπων. Η σιωπή δίνει τη θέση της στις φωνές των παιδιών, στις γυναίκες με τις μαντήλες που τιτιβίζουν στα κατώφλια άγνωστες διαλέκτους, περιπαθή τούρκικα άσματα, έντονες, λαχταριστές μυρωδιές ανατολίτικων μπαχαρικών που μπλέκονται στα παράθυρα. Όσο ανηφορίζεις, η αρχιτεκτονική του φτωχού, αυτή που θυμίζει την πολύχρωμη παράγκα του Καραγκιόζη, με μικροσκοπικά, ανισόπεδα δωμάτια που ενώνονται μεταξύ τους από μια μυστήρια, ερασιτεχνική συνοχή, αετοφωλιές με θέα απέραντη στην πόλη και στις όχθες του χείμαρρου Κόσυνθου, ξεχαρβαλωμένα δίκυκλα επιμελώς κουκουλωμένα με εμπριμέ κλαρωτές κουβέρτες στην εξώπορτα. Κάτω από τη ψιλόλιγνη γραμμή του λευκού μιναρέ.

Κατηφορίζοντας νότια προς την κοιλάδα, η πόλη γίνεται καινούρια. Στην αρχή της οδού Καπναποθηκών φιρμάτες προσόψεις και βιτρίνες μοντέρνας τεχνολογίας. Στις μικρές καθέτους, τα μικροσκοπικά μαγαζάκια του μουσουλμανικού κόσμου, νεωτερισμοί κατευθείαν από τη δεκαετία του ’60, βότανα, πλαστικά παντός τύπου. Στην πόλη του σοτζούκ λοκούμ, όμως, αυτό που πραγματικά θα σε εντυπωσιάσει, είναι τα ζαχαροπλαστεία. Πόλη σιροπιαστή και ολόγλυκια, κρέμες, σαραγλί, γκελίν μποχτσά, σεκέρ παρέ, καριόκες, νουγκάς, ανώμαλα, καϊμάκια, καζάντιπι αλλά και σύγχρονη ζαχαροπλαστική, κάθε γωνιά γλύκα και σιρόπι που κυλά με νωχέλεια, από τις βιτρίνες στους δρόμους και τα τραπεζάκια των καφέ.

Ένα παρελθόν που αντανακλά το παρόν

Αυτός ο τόπος, από την προϊστορία ακόμη, ήταν ταγμένος θαρρείς στις συναντήσεις και τις επιρροές πολλών πολιτισμών: Σαπαίοι, Βίστονες, Κίκονες, Θράκες, Κλαζομένιοι, Πέρσες, Μακεδόνες, Ρωμαίοι, Γαλάτες, Γότθοι, Σταυροφόροι, Βούλγαροι, Καταλανοί, Οθωμανοί. Πατρίδα του Διόνυσου και του Ορφέα.

Η Ξάνθη, που τότε λεγόταν Ξάνθεια, έγινε γνωστή το 879, από τον επίσκοπό της Γεώργιο. Το 12ο και 13ο αιώνα εξελίχτηκε στην πιο σημαντική πόλη της περιοχής. Μετά πάλι θα παρήκμασε για να ξαναγίνει τρανή και κραταιή τον 17ο αιώνα, όταν πρωτοκαλλιεργήθηκε ο καπνός στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Το 1941 οι Γερμανοί την παρέδωσαν στους Βούλγαρους. Μετά από μια τραγική περίοδο τρομοκρατίας και αίματος, η Ξάνθη έγινε οριστικά ελληνική το 1945. Η εικόνα που θα αντικρύσεις σήμερα είναι αυτή που διαμορφώθηκε μετά την ανοικοδόμηση του 1830, καθώς έναν χρόνο πριν, η πόλη καταστράφηκε από δυο απανωτούς σεισμούς.

Η Ξάνθη και τα καπνά της

Οι καπναποθήκες, που χτίστηκαν ανάμεσα στο 1860 και το 1912, κοντά στην πλατεία Ελευθερίας είναι αναμφισβήτητα, ένα από τα βασικά αξιοθέατα της πόλης. Τότε που χτίστηκαν κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό, που βόλευε στη μεταφορά του καπνού, αλλά και στην περιοχή που διέθετε αρκετή υγρασία ώστε να μην ξεραίνονται τα καπνά.

Φτιαγμένες από πέτρα και με ξύλινα πατώματα, με μεγάλα φωτεινά παράθυρα, αντανακλούν το κύρος των μεγάλων καπνεμπόρων, που δανείστηκαν τον ρυθμό τους από τα κτίρια της αγγλικής Βιομηχανικής Επανάστασης. Τα καπνά, έχτισαν τον πλούτο και το κύρος της πόλης, που σ’ αυτό το διάστημα έζησε τη χρυσή της εποχή. Τα αρχοντικά των πλούσιων καπνεμπόρων, ακόμη και σήμερα μαρτυρούν τον κοσμοπολιτισμό και τις επαφές τους με την Ευρώπη. Μετά το 1860, η Ξάνθη αναδείχτηκε σε διοικητικό κέντρο της περιοχής, μέχρι το 1932, όπου σταθερά η παρακμή αρχίζει να δείχνει την άλλη πλευρά του νομίσματος, με την βιομηχανοποίηση της επεξεργασίας των καπνών.

Μην χάσεις: την επίσκεψη στο Π, την επιβλητική πρώην καπναποθήκη Οθωμανικού Μονοπωλείου Ρεζή, του 19ου αιώνα, που σήμερα φιλοξενεί το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, που ιδρύθηκε το 1988, με πρωτοβουλία της Βιργινίας Τσουδερού.

Τι αξίζει να επισκεφτείς

• Την ίδια την πόλη και κάθε της γωνιά: μετά τους σεισμούς του 1930, η πόλη ανοικοδομήθηκε συνδυάζοντας πολλούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Σήμερα, στους δρόμους της, μπλέκονται νεοκλασικά και μουσουλμανικά στοιχεία, σαχνισιά και περίπλοκα μπαλκόνια, κονάκια και αρ ντεκό κτίρια.
• Αξίζει να θαυμάσεις τον εκλεκτικιστικό ρυθμό του ροζ Δημαρχείου, το οίκημα της οικογένειας Κουγιουμτζόγλου που φιλοξενεί το Λαογραφικό Μουσείο, το αρχοντικό Καλούδη, το νεοκλασικό Μητροπολιτικό Μέγαρο του 1896 και το Κονάκι του Μουζαφίρ Μπέη στην οδό Μπότσαρη, που χρονολογείται από το 1848.
• Το Grand Maison, που χτίστηκε τον 18ο αιώνα από τον εύπορο εβραίο Αβραάμ Δανιέλ. Είναι το σπίτι που γεννήθηκε ο Μάνος Χατηδάκις. Μπαρόκ και νεοκλασική μεγαλοπρέπεια, που σήμερα φιλοξενεί το «Κέντρο Σκέψης και Τέχνης».
• Η Δημοτική Πινακοθήκη αξίζει την επίσκεψη όχι μόνο για τις εκθέσεις της, αλλά και για το αρχοντικό που τη φιλοξενεί. Πρόκειται για το σπίτι της οικογένειας Καλεύρα, συνδυάζει την ηπειρώτικη με την δυτικομακεδονική αρχιτεκτονική.
• Το πιο πρωτότυπο μουσείο της παλιάς πόλης, το Μουσείο της Σκιάς. Ο μηχανικός περιβάλλοντος Τριαντάφυλλος Βαΐτσης, δημιούργησε ένα πρωτότυπο μουσείο, όπου το φως σχεδιάζει τα έργα στους τοίχους.
• Το Λιμνίο, ένα θεματικό πάρκο που εκτείνεται σε 11 στρέμματα, ό,τι πρέπει για περπάτημα, ποδήλατο, καφεδάκι με θέα στο ποταμό Κόσυνθο, με τις πάπιες του και μια ωραία διαδρομή, «Το μονοπάτι της Ζωής» ως το εκκλησάκι. Ιδανικό αν έχετε παιδιά!

Η μεγάλη ατραξιόν, το παζάρι του Σαββάτου

Κάθε Σάββατο θα τους βρεις όλους μαζεμένους στο μεγάλο παζάρι δίπλα στην Πυροσβεστική. Όλες μαζί οι φυλές του νομού, ήχοι από γκάιντα και τσίκνα από σουβλάκι, εκεί θα αγοράσεις ότι έχει φτιαχτεί για να πωλείται πάνω στον μάταιο πλανήτη, από περσινά Κάλβιν Κλάιν, μέχρι βίδες, υφαντά και τσάι του βουνού.

60 χρόνια καρναβάλι

Όλες οι μέρες του χρόνου οδηγούν στο εορταστικό δεκαπενθήμερο του καρναβαλιού, το απόλυτο ξεφάντωμα της πόλης, που τις μέρες εκείνες φιλοξενεί πολλές χιλιάδες επισκέπτες, από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Τα ξενοδοχεία γεμίζουν από την Αλεξανδρούπολη μέχρι τη Θεσσαλονίκη, οπότε αν σκοπεύεις να το επιχειρήσεις, οργανώσου εγκαίρως.

Για την ιστορία, το πρώτο καρναβάλι διοργανώθηκε το 1966 από την Τοπική Επιτροπή Τουρισμού και άρματα δώρο του δήμου Δάφνης της Ξάνθης, προκειμένου σε μια δύσκολη χρονικά στιγμή να βοηθηθεί μια ευαίσθητη περιοχή. Τώρα πια τη διοργάνωση έχει αναλάβει ο δήμος με τη βοήθεια 34 καρναβαλικών συλλόγων που συμμετέχουν ενεργά.

Το φετινό πρόγραμμα, σε ρυθμούς «delulu»

Το ξανθιώτικο καρναβάλι δεν είναι μόνο η παρέλαση των αρμάτων την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, αλλά μια σειρά εκδηλώσεων που φέτος, λόγω της επετειακής χρονιάς κρατούν έναν ολόκληρο μήνα, με στόχο έχουν να αναδείξουν τον ευρύτερο τοπικό πολιτισμό.

Με τίτλο, «Χρόνια delulu» -με μία διαδικτυακή αναζήτηση μπορείς να δεις το πρόγραμμα-, το φετινό καρναβάλι τα έχει όλα, τα καινούρια αλλά και τα παραδοσιακά: μεγάλα ονόματα, όπως ο Σάκης Ρουβάς, ο Γιάννης Μιχελής, η Σοφία Βόσσου, ο Κώστας Μπίγαλης, η Πωλίνα, ο Πάνος Μουζουράκης και η Κόνυ Μεταξά, χορωδίες και συγκροτήματα, μαντολινάτες, μπάντες, σεμινάρια, παραστάσεις, εκθέσεις, δημιουργικά εργαστήρια, παρελάσεις, αναβιώσεις παραδοσιακών παιχνιδιών και δεκάδες προγράμματα για παιδιά. Στο παιχνίδι μπαίνουν drone shows.

Έθιμα που έρχονται από την αρχαιότητα

Η πιο συγκινητική από όλες τις εκδηλώσεις, είναι η αναβίωση του «Καλόγερου» της Βιζύης, όπως την περιέγραψε ο Γιώργος Βιζυηνός. Άλλο ένα έθιμο που έρχεται από τα βάθη της διονυσιακής αρχαιότητας, ένα δρώμενο-ευχή για γονιμότητα και αναγέννηση.

Στο μεγαλύτερο και πιο δημιουργικό καρναβάλι της Ελλάδας, συμμετέχουν και τα γύρω χωριά, όπως η Σταυρούπολη, με το διονυσιακό έθιμο της Καμήλας, την Καθαρά Δευτέρα, μια έκκληση για τη γονιμότητα της γης και καλές σοδειές. Το καρναβάλι κλείνει με το κάψιμο του Τζάρου (από το «τζτζτ» του ήχου της φωτιάς), στις όχθες του χειμάρρου, στη συνοικία Σαμακώβ - οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη κάτοικοί του το έφεραν εδώ -, το βράδυ της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς, συνοδεία πυροτεχνημάτων.  Ένα ανθρώπινο ομοίωμα καίγεται σ' όλες τις γειτονιές της πόλης, γιατί έτσι πίστευαν ότι δεν θα εμφανιστούν ψύλλοι το καλοκαίρι. Όποιος τζάρος καίγεται τελευταίος μαζεύει τον κόσμο απ' όλους τους μαχαλάδες.

Τοπικές νοστιμιές

Ξέφρενο καρναβάλι, έθιμα και γεύση πάνε βέβαια παρέα. Και εδώ θα δεις πού θα κάνεις το καλύτερο φαγοπότι στην Ξάνθη και όσα πρέπει να δοκιμάσεις:

• Στην Ελιά (Ύδρας 25, 2541-30.08.44) θα σε υποδεχτεί ο παραδοσιακός ξυλόφουρνος στη μέση της κομψής σάλας και η κουζίνα του Παναγιώτη Μαργαρώνη, που μαγειρεύει την τοπική παράδοση με προϊόντα από μικρούς παραγωγούς της περιοχής: παστουρμαδοπιτάκια με ντόπιο κασέρι, δημιουργικός τζιγεροσαρμάς, μοσχαρίσια ουρά με παπαρδέλες, οσομπούκο, χοιρινά μάγουλα με πουρέ μελιτζάνας και ριζότο με ραγού μανιταριών.

• Στην Παλαιά Πόλις, το θρακιώτικο γκουρμέ στην παλαιά πόλη (Χασιρτζόγλου 7, 2541-06.86.85), σε ένα παλιό κτίριο που έχει ανακαινιστεί αριστοτεχνικά. Το ζεύγος Νίκος και Ελένη Κηπουρού, με προϋπηρεσία ο ένας στο Noma και η άλλη στην ασιατική γεύση του Λονδίνου, μαγειρεύουν τη θρακιώτικη κουζίνα και τη συνοδεύουν με τις καλύτερες ετικέτες των τοπικών κρασιών. Οφείλεις να δοκιμάσεις Μπεϊτί Τοπτσί (μοσχαράκι με μελιτζάνα, φέτα και σάλτσα ντομάτας), γιαουρτλού κεμπάπ, ατζέμ πιλάφι, γιαπράκια με κιμά, πρωτότυπο σαράι ταούκ με κομματάκια κοτόπουλου και γιαουρτένια μπεσαμέλ στο πήλινο, καβουρμά με κασέρι Ξάνθης και γκιοζλεμέδες με πετιμέζι και παναρισμένη γραβιέρα Ροδόπης.

• Η Αμάλθεια (Μαυρομιχάλη 9, 2541-02.35.50) στην καρδιά της παλιάς πόλης, μια πρωτότυπη προσέγγιση που συνδυάζει την τοπική κουζίνα με την Ανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο, με πολλές χορτοφαγικές επιλογές: χιουνκιάρ μπεγιεντί, κότσι στη λαδόκολλα, γιαουρτλού κεμπάπ, γαρίδες με κριθαράκι.
• Στα Φαναράκια (Γ. Σταύρου 18, 2541-07.36.06), το παλιό ενώνεται με το καινούριο, ο τοπικός μεζές μια μια ευπρόσδεκτα, διακριτική δημιουργικότητα. Πιάτα που εστιάζουν στο κρασί, με ετικέτες από όλη την Ελλάδα, κοψίδια κοτόπουλου με μέλι και σόγια με πουρέ πατάτας και αρωματικό λάδι ταχινιού, κασέρι Ξάνθης σαγανάκι με σος παντζαριού, πολίτικη σαλάτα με μάραθο, φουντούκι και πικάντικο γιαούρτι, κριθαρότο λαχανικών. Ρώτησε, μπορεί να «παίζει» κάποιο live!

• Για χαλαρά τσιπουράκια και μπίρες με καλό, θρακιώτικο μεζέ, ο Γάτος (Β. Κωνσταντίνου 56), είναι ό,τι πιο αυθεντικό: ζεστή ατμόσφαιρα σε ένα γραφικό στενό του κέντρου, με ντόπιο λουκάνικο πέταλο, σουτζουκάκια, φέτα στα κάρβουνα, φαλάφελ και φυσικά, καυτερή πιπεριά στα κάρβουνα.
• Ο Τζεμίλ και η Μουσγιέν Τσαλίκογλου, έβαλαν στον γαστρονομικό χάρτη της Ελλάδας το συνοριακό χωριουδάκι της Κοττάνης, με την ιδιόμορφη ταβέρνα τους, την «Ταβέρνα του Τζεμίλ».  Σε ένα παραδοσιακό πομάκικο σπίτι 200 χρόνων, που στέκει άθικτο σαν μουσείο, μαγειρεύουν την τοπική τους παράδοση, μόνον με ντόπια υλικά της κάθε εποχής. Οι σούβλες που ψήνουν τα κρέατα και την ντόπια ράτσα μικρόσωμων μοσχαριών, λειτουργούν με τον παλιό νερόμυλο, η Μουσγιέν ψήνει τις μοναδικές της πίτες στους παλιούς ταβάδες, μυζήθρα σαγανάκι με αγελαδινό βούτυρο, άγρια χόρτα με πατάτες. Στις σπεσιαλιτέ τα πικάντικα, ζουμερά κεμπάπ με τα μυρωδάτα μπαχαρικά και όλα τα πιάτα της πομάκικης παράδοσης. (6945009855).

Γλυκάκια

• Στην Ξάνθη θα βρεις το πρώτο ζαχαροπλαστείο του γνωστού Παπαπαρασκευά, του ανθρώπου που έκανε γνωστή την αυθεντική καριόκα στην Ελλάδα. Εξίσου υπέροχο το σαραγλί του (28ης Οκτωβρίου 186). 

• Η Νέα Ελλάς, είναι θεσμός της πόλης από το 1896. Σιροπιαστά με γάλα από τα βοσκοτόπια της περιοχής, ολόφρεσκο βούτυρο και αυγά ελευθέρας βοσκής. Δοκίμασε σαραϊλί με φιστίκι, καζάν ντιπί με βουβαλίσιο γάλα, ρεβανί, μπακλαβά και παγωτό καϊμάκι. (Βασ. Κωνσταντίνου 8).
• Το Σταυροδρόμι φημίζεται για το παγωτό του: τριαντάφυλλο, ροδάκινο, φράουλα, βύσσινο, μαστίχα και καραμέλα αλλά και εξαιρετικό σοτζούκ λουκούμ, με παράδοση από το 1938. (Βασ. Κωνσταντίνου 185). 

Σπεσιαλιτέ που αξίζει να δοκιμάσεις

• Ρεβίθια με κόκκινη κολοκύθα και μπαχαρικά
• Κεμπάπ
• Αρνάκι με γιουφκάδες (μακρόστενες χυλοπίτες)
• Παστουρμαδόπιτα και πρασοκρεατόπιτα
• Τζιγεροσαρμάδες
• Χοιρινό με λάχανο τουρσί και μπούκοβο
• Κοτόπουλο με κουσκούς
• Το διάσημο κασέρι Ξάνθης
• Τον καβουρμά
• Τα ντόπια λουκάνικα
• Η Ξάνθη βγάζει μερικά από τα καλύτερα κρασιά της Ελλάδας. Γι’ αυτό δοκίμασε σίγουρα κάτι από: νεγκόσκα, ροδίτη, αθήρι, ασύρτικο και ξινόμαυρο, που είναι οι αγαπημένες της ποικιλίες. Και επίσης, μη χάσεις την ευκαιρία να γευτείς το παραδοσιακό της τσίπουρο.