Ιστορικά το πετιμέζι αποτελεί βασικό γλυκαντικό της ελληνικής κουζίνας που για πολλά χρόνια αντικαθιστούσε τη δυσεύρετη και πολύ πιο ακριβή κάποτε ζάχαρη. Το έβαζαν σε γάλα, τηγανίτες, πίτες, κουλούρια, μπακλαβάδες, ακόμα και σε ζυμαρικά όπως παραδοσιακά κάνουν ακόμα στη Λήμνο με τις βαλάνες ή αφτούδια (τοπικά ζυμαρικά που περιχύνονται με πετιμέζι). 

Το πετιμέζι φτιάχνεται μετά τον τρύγο, βράζοντας τον μούστο των σταφυλιών ώσπου να γίνει ένα πηχτό, σκούρο σιρόπι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά. Επειδή φτιάχνεται από συμπυκνωμένο μούστο σταφυλιών χωρίς ζάχαρη ή συντηρητικά, κρατάει πολλά από τα πολύτιμα για την υγεία συστατικά του σταφυλιού.

Στην παραδοσιακή ελληνική διατροφή το πετιμέζι θεωρούνταν «φάρμακο» για παιδιά, εγκύους και αδύναμους και το χρησιμοποιούσαν και σαν τονωτικό αλλά και σαν σιρόπι για το βήχα. Είναι πλούσιο σε σίδηρο, που συμβάλλει στην αντιμετώπιση της κόπωσης και στη σωστή λειτουργία του οργανισμού, σε αντιοξειδωτικά που βοηθούν στην υγεία του ανοσοποιητικού και δίνει ενέργεια χάρη στα φυσικά σάκχαρα, χωρίς να ανεβάζει απότομα τη γλυκόζη όπως η άσπρη ζάχαρη.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε η πετιμεζόπιτα: μια νηστίσιμη, αγνή πίτα με βαθιά, γήινη γεύση σταφυλιού και μπαχαρικών, που συνόδευε τα μεγάλα τραπέζια της υπαίθρου και συχνά σερβιριζόταν σε καφενεία και πανηγύρια μετά τον τρύγο. Στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στη Μακεδονία, την Κρήτη κυκλοφορούν διάφορες εκδοχές της συνταγής με μικρές παραλλαγές. Κάποιες φορές μπαίνει ταχίνι στο μείγμα, άλλοι την κάνουν πιο σφιχτή, άλλοι προσθέτουν καρύδια ή και σταφίδες, άλλοι σουσάμι και γενικά αρωματίζεται με κανέλλα και γαρίφαλο. Η γεύση και τα αρώματά της θυμίζουν μουστοκούλουρο και συνοδεύει υπέροχα καφέ και τσάι ενώ μπορούμε να τη σερβίρουμε και σαν επιδόρπιο με μια μπάλα παγωτό βανίλια ή καϊμάκι. 

Αυτό που κάνει την πετιμεζόπιτα ακόμα πιο ξεχωριστή, είναι ότι δεν έχει ζάχαρη! Το πετιμέζι της χαρίζει φυσική και διακριτική γλύκα και υπέροχο άρωμα σταφυλιού. Δεν περιέχει αυγά ούτε βούτυρο και είναι κατάλληλη για νηστεία ή vegan διατροφή.

Προσέχουμε να επιλέξουμε ένα καλό πετιμέζι από 100% μούστο σταφυλιού, χωρίς προσθήκες. Το πετιμέζι πρέπει να είναι πυκνό, σκούρο κεχριμπαρένιο έως καφέ, χωρίς θολούρες με λεία και σιροπιαστή υφή, σαν μέλι. Το πολύ αραιό πετιμέζι σημαίνει ότι δεν έχει συμπυκνωθεί αρκετά, ενώ το πολύ πηχτό σημαίνει ότι ίσως έχει «καεί» και πικρίζει.
Αν μυρίζει καμένο ή ξινό, δεν είναι καλής ποιότητας.

Η γεύση του πρέπει να είναι γλυκιά και γεμάτη, όχι πικρή, ούτε πολύ ξινή. Ένα καλό πετιμέζι έχει βάθος και ισορροπία. Για επιπλέον γεύση και υφή μου αρέσει να προσθέτω καρύδια. Μπορεί να γίνει και χωρίς ή μπορούμε να προσθέσουμε και σταφίδες. 

Η διαδικασία της παρασκευής του κέικ είναι πολύ απλή και γρήγορη ενώ δεν χρειάζεται μίξερ ή πολύ ανακάτεμα. Το πολύ ανακάτεμα θα κάνει το κέικ μας λιγότερο αφράτο. Μπορεί να γίνει είτε με ελαιόλαδο, είτε με άλλο φυτικό λάδι, όπως ηλιέλαιο, για πιο ελαφρύ αποτέλεσμα, ή και με μείγμα των δύο. Εκτός από την κανέλα και το γαρίφαλο, μου αρέσει να την αρωματίζω με ξύσμα και χυμό πορτοκαλιού. 

Αφού ψηθεί και μόλις βγει ζεστή από το φούρνο, την αλείφω με επιπλέον πετιμέζι για να πάρει λίγο υγρασία, επιπλέον άρωμα και πιο γλυκιά γεύση. Μόλις την αλείψω και είναι ακόμα υγρή η επιφάνειά της, την πασπαλίζω αμέσως με ψιλοκομμένα καρύδια και κανέλλα για να κολλήσουν πάνω της. Αφήνουμε την πετιμεζόπιτα να σταθεί λίγο μετά το ψήσιμο, για να δέσουν τα αρώματα, να γίνει πιο αφράτη και να σταθεροποιηθεί για να κόβεται σωστά.