Η φράση «γαστρονομικός τουρισμός» έχει μετατραπεί τα τελευταία χρόνια σε έναν πολυχρησιμοποιημένο όρο που συνοδεύει σχεδόν κάθε τουριστική αφήγηση. Ο όρος αυτός συχνά χρησιμοποιείται από προορισμούς, φορείς και επιχειρήσεις με μια διάχυτη ασάφεια ή ακόμα και παρανόηση.
Στην ουσία, ο γαστρονομικός τουρισμός έχει γίνει ένα «ταμπελάκι» που κολλάμε πρόχειρα σε οτιδήποτε σχετίζεται με φαγητό σε κάποιο ταξίδι. Όμως δεν είναι όλα φαγητό, ούτε όλα όσα τρώγονται ή πίνονται αποτελούν γαστρονομική εμπειρία.
Και η αλήθεια είναι πως η ανάγκη να αποσαφηνίσουμε όχι τι είναι, αλλά τι δεν είναι τελικά ο γαστρονομικός τουρισμός δεν αποτελεί ακαδημαϊκή πολυτέλεια, αλλά μια απαραίτητη διευκρίνηση, κρίσιμη για την αυθεντικότητα, την τοπική ταυτότητα, τη βιωσιμότητα και την αληθινή αξία που μπορούμε να δώσουμε στον ταξιδιώτη.
Ας αποσαφηνίσουμε λοιπόν μερικά πράγματα που οι περισσότεροι θεωρούμε αυτονόητα.
Δεν είναι κάθε γεύμα γαστρονομικός τουρισμός
Αυτό είναι το πιο συνηθισμένο και το πιο επιζήμιο λάθος. Το να κάθεται κάποιος σε ένα τραπέζι και να τρώει ένα τοπικό φαγητό δεν συνιστά από μόνο του γαστρονομικό τουρισμό. Γιατί; Διότι λείπει η εμπειρική διάσταση, η σύνδεση με το «γιατί» του πιάτου, η αφήγηση πίσω από τη γεύση.
Ο τουρίστας που τρώει μουσακά σε μια «παραδοσιακή» ταβέρνα της Πλάκας, με μενού σε τέσσερις γλώσσες, καταναλώνει φαγητό, όχι απαραίτητα εμπειρία. Το ίδιο ισχύει για κάποιον που αγοράζει τσουρέκι στο αεροδρόμιο ή μαρμελάδα με «παραδοσιακή ετικέτα» σε τουριστικό περίπτερο. Η τοπική ταυτότητα δεν είναι αυτόματη. Πρέπει να είναι εμφανής, γνήσια και ενταγμένη σε ένα πλαίσιο βιώματος.
Τελικά, ο γαστρονομικός τουρισμός έχει ποιοτικά και νοηματικά στοιχεία, όχι απλώς περιεχόμενο θερμίδων. Περιλαμβάνει τη δυνατότητα του ταξιδιώτη να κατανοήσει τη σχέση του φαγητού με τον τόπο, τον χρόνο και τους ανθρώπους που το δημιουργούν.
Δεν είναι τουριστική σκηνοθεσία με γαστρονομικό φόντο
Πολύ συχνά, οι επιχειρήσεις δημιουργούν «γαστρονομικές εμπειρίες» που στην πραγματικότητα είναι σκηνικά, σχεδιασμένα με γνώμονα τη φωτογραφία, όχι την αλήθεια. Γεύματα για τουρίστες με χορούς και «παραδοσιακές» στολές, φτιαγμένα με πρόχειρη συνταγή και κακής ποιότητας πρώτες ύλες. Το πρόβλημα δεν είναι η εμπορευματοποίηση αυτή καθαυτή, αλλά η έλλειψη βάθους, αυθεντικότητας και πραγματικής συμμετοχής.
Ο γαστρονομικός τουρισμός δεν είναι θέαμα, αλλά συμμετοχή. Δεν ζητά από τον ταξιδιώτη να δει, αλλά να συμμετάσχει. Δεν προσφέρει απλώς ένα πιάτο, αλλά μια αφήγηση. Δεν προσφέρει ψευδοπαραδοσιακές ταυτότητες, αλλά ζωντανό πολιτισμό.
Δεν είναι υψηλή γαστρονομία για λίγους
Η τρίτη παρεξήγηση είναι εξίσου σοβαρή: πολλοί θεωρούν ότι ο γαστρονομικός τουρισμός περιορίζεται σε gourmet και πολυτελή εστιατόρια, σε δοκιμές κρασιών υψηλής ετικέτας και σε degustation menus πολλών πιάτων. Αυτό θα μπορούσε να είναι μια μορφή του, αλλά σίγουρα όχι το σύνολο του γαστρονομικού τουρισμού.
Στην πραγματικότητα, πολλές από τις πιο αυθεντικές γαστρονομικές εμπειρίες γεννιούνται εκτός των εστιατορίων: στο χωράφι, στη λαϊκή αγορά, στο καφενείο, στο φούρνο, στο χώρο παραγωγής τοπικών προϊόντων.
Ο γαστρονομικός τουρισμός δεν έχει να κάνει με status, αλλά με πραγματική επαφή με την τοπική γαστρονομική κουλτούρα. Είναι το χειροποίητο, το βιωματικό, το πολυαισθητηριακό. Το απλό φαγητό, όταν συνοδεύεται από ιστορία και αλήθεια, μπορεί να ενταχθεί στο γαστρονομικό τουρισμό. Το ακριβό φαγητό χωρίς ουσία, όχι.
Δεν είναι lifestyle εμπειρία χωρίς τοπική ουσία
Τα τελευταία χρόνια, έχει αναπτυχθεί ένας τουρισμός που πλασάρεται ως «γαστρονομικός» επειδή έχει ωραίες εικόνες – φαγητό σε παραλίες, cocktails στο ηλιοβασίλεμα, brunch με γιαούρτι και avocado... Αυτές οι εμπειρίες μπορεί να είναι ευχάριστες, αλλά στερούνται τοπικής γαστρονομικής ουσίας.
Ο γαστρονομικός τουρισμός αφορά την τοπική παραγωγή, τις παραδοσιακές τεχνικές, τη σύνδεση με την κουζίνα ως φορέα πολιτισμού. Όταν αυτά απουσιάζουν, η εμπειρία γίνεται απλώς ένα διεθνοποιημένο προϊόν lifestyle που θα μπορούσε να προσφερθεί σε οποιονδήποτε προορισμό στον κόσμο.
Δεν είναι marketing εργαλείο χωρίς περιεχόμενο
Ο πιο ύπουλος κίνδυνος σήμερα είναι η χρήση του όρου ως εργαλείου προβολής χωρίς πραγματικό περιεχόμενο. Πολλοί δήμοι, τουριστικοί φορείς και ξενοδοχειακές μονάδες τον χρησιμοποιούν για να δώσουν κύρος στις δράσεις τους, χωρίς να επενδύουν στην κατανόηση ή την ενίσχυση της τοπικής γαστρονομίας.
Αντί για υποστήριξη των τοπικών παραγωγών, βλέπουμε ανούσια φεστιβάλ με ζωντανή μαγειρική προς τέρψη του κοινού, που δεν συνειδητοποιεί καν τι γίνεται, ειδικά αν δεν μιλάει ελληνικά. Αντί για ενδυνάμωση της γαστρονομικής ταυτότητας, γίνεται αναπαραγωγή του ίδιου τουριστικού μοντέλου. Συνεπώς, βλέπουμε και ξαναβλέπουμε μπροστά μας μια επένδυση χωρίς κεφάλαιο, άρα και χωρίς μέλλον.
Γιατί έχει σημασία όλο αυτό;
Η σωστή κατανόηση του τι δεν είναι γαστρονομικός τουρισμός είναι ουσιώδης για πέντε βασικούς λόγους:
- Για τη διατήρηση της τοπικής ταυτότητας: Όταν αλλοιώνουμε ή απλοποιούμε την κουζίνα μας για να ταιριάζει στο «γούστο του τουρίστα», σταδιακά χάνουμε την αυθεντικότητά μας.
- Για τη βιωσιμότητα: Ο πραγματικός γαστρονομικός τουρισμός ενισχύει την τοπική παραγωγή, αναδεικνύει ξεχασμένες καλλιέργειες και μειώνει την εξάρτηση από αμφισβητούμενης ποιότητας προϊόντα.
- Για τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος: Αν όλοι προσφέρουν το ίδιο (σουβλάκι, φέτα, τζατζίκι), τότε κανείς δεν ξεχωρίζει. Ο γαστρονομικός τουρισμός είναι ευκαιρία να χτίσουμε μοναδικές ταυτότητες.
- Για τον σεβασμό στον ταξιδιώτη: Ο επισκέπτης που ενδιαφέρεται για τη γαστρονομία αναζητά ουσία, αλήθεια, βάθος. Όταν του προσφέρουμε απλώς «φαγητό για τουρίστες», του φερόμαστε επιφανειακά.
- Για την πολιτιστική συνέχεια: Η γαστρονομία είναι φορέας μνήμης, τελετουργίας, αξιών. Αν την εργαλειοποιήσουμε χωρίς σεβασμό, χάνουμε έναν από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς μας άξονες.
Το συμπέρασμα
Ο γαστρονομικός τουρισμός δεν είναι ένα προϊόν που απλώς «προστίθεται» στο καλάθι υπηρεσιών ενός προορισμού. Είναι σχέση, διάλογος, εμπειρία πολιτισμού. Δεν τον επιτυγχάνουμε με ωραία σερβίτσια και φαντασμαγορικές ετικέτες, αλλά με βαθιά γνώση, σεβασμό στην τοπική κληρονομιά και γνήσια διάθεση φιλοξενίας.
Πρέπει λοιπόν να καταλάβουμε ότι η ουσία του γαστρονομικού τουρισμού κρύβεται τόσο στην κουζίνα όσο και στην κουλτούρα. Και αυτό ακριβώς είναι που αξίζει να προστατεύσουμε — αρχίζοντας από το να ξέρουμε τι δεν είναι γαστρονομικός τουρισμός.
