Για να φτάσεις ως το μήλο της, πρέπει πρώτα να γνωρίσεις τη Ζαγορά. Το κεφαλοχώρι που απλώνεται πάνω σε τέσσερις λόφους, με τα πλούσια αρχοντικά του να ξεφυτρώνουν επιβλητικά μέσα από την οργιαστική βλάστηση. Από όλα τα παράθυρα, εδώ μπαίνει αβάδιστη η γαλάζια θέα του Αιγαίου, μέχρι τον Άθω. Ακόμη κι αν δε γνωρίζεις τίποτα για την ιστορία της, με την πρώτη ματιά νιώθεις τη Ζαγορά επιβλητική, μυρίζεσαι παντού την παλιά ακμή, την ευμάρεια, τα καπετανέικα αρχοντικά, τα νεοκλασικά με τα λαξευτά φουρούσια, τις αρχοντικές οικογένειες. Και είναι να απορείς, πώς αυτός ο δύσβατος, απομονωμένος τόπος, στις εσχατιές του Πηλίου, κατάφερε να ακμάσει σε εποχές που ακόμη δεν είχε ανακαλυφθεί η άσφαλτος.
Τα ντόπια μάλλινα και μεταξωτά υφάσματα, όμως, ως τα τέλη του 19ου αιώνα, κατάφεραν να ταξιδέψουν, περιζήτητα, ως τα πέρατα του τότε πολιτισμένου κόσμου. Οι Ζαγοριανοί, είχαν τον δικό τους στόλο, στο Χορευτό, το επίνειο της Ζαγοράς και από κει μετέφεραν στη Μαύρη Θάλασσα, την Πόλη, την Ευρώπη και τη Σμύρνη την πολύτιμη πραμάτεια τους. Πολλοί εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Ευρώπη, τη Μολδοβλαχία και τη Ρωσία, όσοι επέστρεφαν, έφερναν μαζί τους πολιτισμό, γνώση, ανοιχτά μυαλά και όλα όσα δημιούργησαν την οικονομική ευρωστία και την πνευματική ανάπτυξη της Ζαγοράς.
Στο διάσημο Ελληνομουσείο της, που ιδρύθηκε το 1702, φοίτησαν ο Άνθιμος Γαζής, ο Ρήγας Φεραίος, ο Φίλιππος Ιωάννου και ο Γρηγόριος Κωνσταντάς. Πλούσιοι Ζαγοριανοί του κόσμου όλου, δώρισαν τα βιβλία που δημιούργησαν την περίφημη Βιβλιοθήκη της Ζαγοράς, από τις σημαντικότερες της Ευρώπης. Το 1850 έγινε και το Κασσαβέτειο Παρθεναγωγείο, το πρώτο που ιδρύθηκε επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Θεσσαλία. Φυτώριο ιδεών, σε στενή ανταλλαγή με τη Φιλική Εταιρεία, η Ζαγορά πρωτοστάτησε στον αγώνα της απελευθέρωσης. Οι πλούσιες Ζαγοριανές οικογένειες πρωτοστάτησαν στην ανάπτυξη της νεότερης Ελλάδας και ακόμη και σήμερα, σαν επισκέπτης μπορείς να κλέψεις κάτι από την αριστοκρατική αύρα των αρχοντόσπιτων μιας άλλης εποχής, αφού αρκετά από αυτά λειτουργούν σαν ξενώνες.
Ο τόπος έχει δώσει στην Ελλάδα διανοούμενους, μουσικούς, ευεργέτες και επιστήμονες. Από δω κατάγεται ο Αλέξανδρος Πάντος του Πάντειου Πανεπιστημίου, ο πολιτικός Κ. Γκλαβάνης, ο Ν. Κωστής, προσωπικός γιατρός του Όθωνα και της Αμαλίας, ο Γιάννης Κορδάτος, ο μουσικός Νίκος Γούναρης, επιφανείς βιομήχανοι, πολιτικοί και επιχειρηματίες, ο οικουμενικός πατριάρχης Καλλίνικος ο Δ’ και ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Προκόπιος ο Α’.
Στην εποχή του μήλου
Όταν οι εμπορικοί δρόμοι άλλαξαν, η Ζαγορά κατάφερε να περάσει σε μια νέα εποχή, χάρη στη φαεινή ιδέα… ενός μήλου. Ο αστικός μύθος λέει, πως όταν ο πλούσιος επιχειρηματίας Γιώργος Σαμσαρέλος αποφάσισε να επιστρέψει το 1935 από την Καλιφόρνια της Αμερικής στη Ζαγορά για να επισκεφτεί μια φιλική του οικογένεια, έβαλε στις αποσκευές του και σπόρους από στάρκιν. Το χωριό εντυπωσιάστηκε από το κατακόκκινο αυτό, τραγανό και ολόγλυκο μήλο, που θύμισε σε όλους την ομορφιά της Εδέμ. Και πραγματικά, όλη η περιοχή της Ζαγοράς, το φθινόπωρο είναι μια Εδέμ. Μια απέραντη, καταπράσινη έκταση, πλαγιές που σκαρφαλώνουν και κατηφορίζουν παιχνιδιάρικα, διάστικτες από το βαθύ κόκκινο των μήλων που περιμένουν, στην απόλυτη ωριμότητά τους, τη συγκομιδή. Το στάρκιν βρήκε στη Ζαγορά το ιδανικό του έδαφος: τρεις γεωγραφικές ζώνες, από 300 ως 1100 μέτρα υψόμετρο - αυτό το τελευταίο δίνει τα πιο βαθυκόκκινα μήλα -, δίπλα το Αιγαίο, υγρασία αλλά και η βραδινή δροσιά που κατεβάζει τη θερμοκρασία, για να πάρει το μήλο το μοναδικό του χρώμα και την τραγανή του σάρκα.
Σιγά-σιγά, το μήλο έγινε συνώνυμο της περιοχής και το κύριο προϊόν του τόπου, παραμερίζοντας τις ελιές και την πατάτα, που καλλιεργούσε παλιότερα η περιοχή. Σήμερα, η Ζαγορά καλλιεργεί και άλλες ποικιλίες εκτός από το χαρακτηριστικό starkin delicious, τα «ντελίσια» στην πηλιορείτικη διάλεκτο. Στο παιχνίδι έχουν μπει τα κατακίτρινα golden delicious με το λεπτό άρωμα μπανάνας, το royal gala, το τραγανό και σούπερ αρωματικό fuji, το jona, οι καναδέζικες κίτρινες reinettes (ρενέδες) που ταιριάζουν ιδανικά στη μηλόπιτα και φυσικά, το παραδοσιακό πηλιορείτικο φιρίκι. Η Ζαγορά και τα μήλα της, όμως, δε θα ήταν τίποτα χωρίς τον Συνεταιρισμό της, οποίος το 1996 κατάφερε μια εθνική πρωτιά, όταν το Ζαγορίν πήρε την ΠΟΠ πιστοποίηση, την πρώτη για μήλο σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Ζαγορίν, ο διασημότερος συνεταιρισμός στην Ελλάδα
Σε μια εποχή που ο θεσμός των Αγροτικών Συνεταιρισμών στη χώρα μας δεν αισθάνεται και πολύ καλά, ο Συνεταιρισμός της Ζαγοράς προοδεύει, εξελίσσεται, περνά από το παρελθόν στο μέλλον. Ιδρύθηκε το 1916 και ήταν εκεί, με όλες τις κρίσεις και τα γυρίσματα του καιρού, πολύ πριν την παντοδυναμία της παραγωγής του μήλου.
Σήμερα, έχει καθιερώσει το σύστημα ολοκληρωμένης παραγωγής, που σημαίνει πως ο Συνεταιρισμός ελέγχει το μήλο από το χωράφι ως το ράφι του καταναλωτή. Αυτός υποδεικνύει την καλλιέργεια, τα ήπια φυτοφάρμακα που απαιτεί πλέον η προστασία του περιβάλλοντος αλλά και μια υγιεινή διατροφή. 677 παραγωγοί, το 98%, δηλαδή, των μηλοπαραγωγών της περιοχής και 8,5 χιλιάδες στρέμματα που καλλιεργούνται χειρωνακτικά, 40 μόνιμοι και 100 εποχιακοί υπάλληλοι, 13 μετεωρολογικοί σταθμοί που ελέγχουν και προλαμβάνουν τα τερτίπια του καιρού αλλά και επισημαίνουν την ιδανική στιγμή για το ψέκασμα ή το κλάδεμα, υπερσύγχρονα μηχανήματα και 15.000.000 ευρώ τζίρος τον χρόνο, είναι η εικόνα μιας ανθηρής επιχείρησης, που καμαρώνει πια τα μήλα της στις φρουτιέρες της Κύπρου, της Αιγύπτου, των Βαλκανίων, του Ισραήλ και της Ευρώπης.
Πλάι στο μήλο, ο Συνεταιρισμός έχει κυκλοφορήσει και το πετιμέζι από μήλο, μια υπερτροφή που κλείνει σε βαζάκι συμπυκνωμένη τη γλύκα, το άρωμα αλλά και τη θρεπτική αξία του πολύτιμου καρπού. Παράλληλα, καλύπτει και την παραγωγή των κερασιών, του αχλαδιού, του κάστανου αλλά και του ντόπιου ακτινίδιου. 700 άτομα ζουν από το Συνεταιρισμό και όλο και περισσότεροι νέοι παραγωγοί στρέφονται στην καλλιέργεια του μήλου που ανάλογα με τη σοδειά, δίνει 10.000-15.000 τόνους το χρόνο.
Με πάνω από έναν αιώνα ιστορίας, ο Συνεταιρισμός είναι ένας επιπλέον λόγος να αποφασίσεις μια φθινοπωρινή εκδρομή στη Ζαγορά: για να νιώσεις από κοντά τον πυρετό της συγκομιδής, να μπεις στο χωράφι και να μοιραστείς ρέγγα, ελιά και ζυμωτό ψωμί μαζί με τους εργάτες, να ζήσεις τον αναβρασμό στο Συνεταιρισμό, να δεις τα φορτηγά να αδειάζουν βουνά ολόκληρα από μήλα και να παρακολουθήσεις από κοντά όλες τις διαδικασίες - το διάλεγμα, το πλύσιμο, τη συσκευασία, την τυποποίηση, όλη τη διαδρομή του φρούτου από το δέντρο ως το τραπέζι. Και φυσικά, να γευτείς το «κρακ» μιας ανείπωτης τραγανότητας, τη στιγμή που κόβεις το μήλο από το δέντρο αλλά και τα γλυκά που του αφιερώνουν οι ντόπιες νοικοκυρές. Νοστιμότερο πεσκέσι να φέρεις στην πόλη, το γλυκό του κουταλιού φιρίκι, με ολόκληρο αμύγδαλο.
Δες εδώ και κάποιες συνταγές με πρωταγωνιστή το πηλιορείτικο μήλο
