Στις ταινίες οι πρωταγωνιστές δεν είναι πάντα οι άνθρωποι. Τα τοπία, τα αντικείμενα ή και τα φαγητά αιχμαλωτίζουν πολλές φορές το βλέμμα του θεατή και αξίζουν από μόνα τους ολόκληρες σκηνές ή - γιατί όχι; - και βραβείο Όσκαρ. Σε ποια έργα της έβδομης τέχνης μας σαγήνεψε το φαγητό ή μας αναστάτωσε τα στομάχια η κουζίνα ενός σεφ;

Ratatouille (2007)

Ένας αρουραίος στο Παρίσι με μεγάλη αγάπη για τα γαλλικά τυριά, το καλό φαγητό και την τέχνη της μαγειρικής, ο Remy, ποθεί να γίνει σεφ στο καλύτερο εστιατόριο του Παρισιού, σε αυτό του Auguste Gusteau. Με τη βοήθεια ενός υπαλλήλου του εστιατορίου, του Alfredo Linguini, καταφέρνει τελικά να αποσπάσει τις καλύτερες κριτικές για ένα πολύ νόστιμο και απλό πιάτο της γαλλικής κουζίνας: το Ρατατούι. Σε σκηνοθεσία και σενάριο του Brad Bird, η βραβευμένη με Όσκαρ ταινία κινουμένων σχεδίων δείχνει ότι ακόμα και ένα ποντικός, αν το επιθυμεί και το προσπαθήσει πολύ, μπορεί να γίνει σπουδαίος μάγειρας και δια μέσου της γεύσης να προκαλέσει συγκινήσεις ή αναμνήσεις.

The Lunchbox (2013)

Κάθε μέρα στη Βομβάη μια ομάδα ανδρών με λευκές ποδιές, οι «dabbawalas», παραδίδουν εκατοντάδες χιλιάδες κουτιά μεσημεριανού φαγητού από τις οικιακές κουζίνες στα γραφεία υπαλλήλων, σε ολόκληρη την πολύβουη μητρόπολη. Η βραβευμένη στο Φεστιβάλ των Καννών ταινία του Ritesh Batra, εστιάζει σε μια παρέκκλιση αυτής της διαδικασίας: μια λάθος παράδοση φαγητού. Μια μοναχική νοικοκυρά, η Ila, ετοιμάζει με φροντίδα ένα γεύμα για τον αδιάφορο σύζυγό της, όμως το κουτί καταλήγει κατά λάθος στο γραφείο του Saajan Fernandes, ενός χήρου δημόσιου υπαλλήλου που πλησιάζει τη συνταξιοδότηση. Εκείνος, εντυπωσιασμένος από τη γεύση και τη φροντίδα του γεύματος, στέλνει ένα ευχαριστήριο σημείωμα στην Ila και αυτή του απαντά αμέσως. Έτσι, ξεκινά μια ιδιάζουσα επικοινωνία, ένα επιστολικό ρομάντζο, που αναπτύσσεται μέσα από τα γεύματα και τα γράμματα. Το φαγητό μετατρέπεται σε αυτή την ταινία σε μια σιωπηλή, αλλά βαθιά ανθρώπινη γλώσσα, ένα μέσο έκφρασης και τελικά σχέσης.

Tampopo (1985)

Κάθε σκηνή της κωμικής ταινίας του Juzo Itami στήνεται σαν μικρή αφήγηση, μια βινιέτα όπου οι ήρωες της καθημερινότητας ανακαλύπτουν την ηδονή του φαγητού και μας μεταδίδουν την απόλαυσή τους. Σε αυτή την κλασική, ιαπωνική ταινία οι ιστορίες των ανθρώπων που γευματίζουν, μαγειρεύουν ή και ερωτοτροπούν με το πιάτο τους συνδυάζονται αρμονικά, σαν υλικά μιας εξωτικής αλλά νόστιμης συνταγής. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει μια φιλόδοξη σεφ ράμεν, η Tampopo, η οποία αναζητά το μυστικό του τέλειου ζωμού. Ένας οδηγός φορτηγού με καουμπόικο καπέλο αναλαμβάνει να τη γυμνάσει με πρωτότυπους τρόπους, αναθέτοντάς της να κουβαλά μια τεράστια κατσαρόλα και να τρέχει γύρους σαν αθλητής. Παράλληλα, παρακολουθούμε έναν δημόσιο υπάλληλο να απολαμβάνει παγωτό για πρώτη φορά, έναν μπακάλη να ελέγχει τη φρεσκάδα των φρούτων και ένα νεαρό υπάλληλο γραφείου να ξεσηκώνει τους ανωτέρους του με τις γευστικές του προτιμήσεις. Μέσα από έξυπνο χιούμορ, η ταινία υμνεί την αντοχή, την υπέρβαση και τη χαρά της γεύσης.

Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1975)

Η Βελγίδα σκηνοθέτης και φεμινίστρια Chantal Akerman δημιούργησε αριστοτεχνικά το πορτραίτο μιας καθημερινής νοικοκυράς, που πέρασε στην αιωνιότητα της κινηματογραφικής ιστορίας, της Jeanne Dielman. Η χήρα γυναίκα της ταινίας εκτελεί μηχανικά τις εργασίες της ρουτίνας της, όπως το καθάρισμα, το μαγείρεμα, το πλύσιμο, αλλά και το σεξ επί πληρωμή. Ναι, για να τα βγάλει πέρα οικονομικά, η Dielman δουλεύει ως σεξεργάτρια κάθε απόγευμα πριν γυρίσει ο γιος της, εκπληρώνοντας έτσι τον τελευταίο και επιτρεπτό από τον δυτικό πολιτισμό ρόλο της. Αυτή η δραστηριότητα την καθορίζει αλλά και την αλλοτριώνει εξίσου με τον άλλο βασικό της ρόλο, της νοικοκυράς. Όση ώρα (και μάλιστα είναι πολλή) ξεφλουδίζει πατάτες, ψήνει κοτολέτες ή φτιάχνει ρολό με κιμά είναι απογυμνωμένη από συναισθήματα και φυλακισμένη στον χώρο όπου η πατριαρχική κοινωνία την τοποθέτησε ερήμην της. Το καθημερινό μαγείρεμα λειτουργεί εδώ ως μια «βαρετή» αλλά «σημαντική» ένδειξη προσωπικής και έμφυλης ταυτότητας.

Chocolat (2000)

Σε ένα μικρό και συντηρητικό γαλλικό χωριό του 1959, η άφιξη της Vianne Rocher με τη μικρή της κόρη Anouk φέρνει μια γλυκιά αναταραχή. Αυτή ανοίγει μια σοκολατερί και προωθεί την απόλαυση της σοκολάτας κατά την περίοδο της Σαρακοστής. Ενώ αρκετοί κάτοικοι τη συμπαθούν, καθώς τους έχει αλλάξει τη ζωή με το κακάο σαν «γιατρικό», ο πρόεδρος του χωριού τη μάχεται, διότι προωθεί αμαρτωλά ήθη. Τελικά, τον μεγαλύτερο έρωτα για αυτήν εκφράζει ο εξίσου αντισυμβατικός τσιγγάνος Roux. Κάθε σοκολατένιο γλύκισμα που φτιάχνει η Vianne στη ρομαντική ταινία του Σουηδού σκηνοθέτη Lasse Hallström λειτουργεί ως σύμβολο ελευθερίας, αμφισβήτησης των παραδόσεων και απόλαυσης της ζωής. Ακόμα και ο πιο πικρόχολος άνθρωπος μπορεί τελικά με λίγη σοκολάτα να «γλυκαθεί».

Julie & Julia (2009)

Στο κινηματογραφικό έργο της Nora Ephron ξεδιπλώνονται δύο ξεχωριστές ιστορίες, που τις συνδέει η τέχνη της μαγειρικής. Το 2002 στο Queens της Νέας Υόρκης η νεαρή Julie Powell εργάζεται σε τηλεφωνικό κέντρο και αναζητά διέξοδο από την καθημερινή ρουτίνα. Μια μέρα αποφασίζει να μαγειρέψει τις 524 συνταγές του «Mastering the Art of French Cooking» της Julia Child, εντός ενός έτους, καθώς και να καταγράψει την πρόοδό της σε ένα προσωπικό blog. Παράλληλα, στο Παρίσι της δεκαετίας του ’50, η Julia Child, σύζυγος διπλωμάτη, ανακαλύπτει την κλήση της και το νόημα της ζωής της στη γαλλική κουζίνα. Αποφασίζει να σπουδάσει στη σχολή μαγειρικής «Le Cordon Bleu». Εκεί, αντιμετωπίζει προκατειλημμένα σχόλια ως μοναδική γυναίκα ενώ αργότερα, παλεύει με εκδότες για να δει το εγχειρίδιο μαγειρικής της στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Μέσα από απογοητεύσεις, νίκες και γαστρονομικές απολαύσεις, η ταινία αναδεικνύει την επιμονή, τη δημιουργικότητα και τη βαθιά ικανοποίηση που προσφέρει η τέχνη της μαγειρικής, ενώ υπογραμμίζει πως το φαγητό μπορεί να μεταμορφώσει ζωές και να χτίσει γέφυρες ανάμεσα σε διαφορετικές γενιές και κουλτούρες.

Big Night (1996)

Σε σκηνοθεσία του Stanley Tucci και του Campbell Scott, η πολυβραβευμένη «Μεγάλη Βραδιά» είναι μια γοητευτική κινηματογραφική αλληγορία για το όνειρο της επιτυχίας, τις πολιτισμικές συγκρούσεις και τη δύναμη της γεύσης ως φορέα ταυτότητας. Δύο αδέλφια Ιταλών μεταναστών, ο Primo, ιδιοφυής αλλά αυστηρός σεφ, και ο Secondo, ονειροπόλος και πρακτικός επιχειρηματίας, διατηρούν ένα αυθεντικό, ιταλικό εστιατόριο στο Jersey Shore της δεκαετίας του ’50. Όμως, οι Αμερικανοί πελάτες δεν κατανοούν τη γνήσια κουζίνα τους και η επιχείρηση κινδυνεύει. Σε μια ύστατη προσπάθεια, διοργανώνουν ένα μεγάλο δείπνο, με την υπόσχεση ότι θα παρευρεθεί ο δημοφιλής τραγουδιστής Louis Prima. Το δείπνο εξελίσσεται σε ένα γαστρονομικό γεγονός υψηλής τέχνης, αλλά η απουσία του καλεσμένου αποκαλύπτει ότι η υπόσχεση ήταν απάτη. Η ταινία μιλά για τη δημιουργικότητα, την αφοσίωση και τη ματαίωση, αλλά πάνω απ’ όλα για τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη να βρούμε νόημα μέσα από αυτό που αγαπάμε.

Spirited Away (2001)

Τον μαγικό κόσμο του Hayao Miyazaki δεν μπορεί να τον αναπαράγει στην ουσία του καμία τεχνητή νοημοσύνη. Και αυτό διότι κάθε του anime είναι φτιαγμένο με τις ιδιαίτερες αποχρώσεις της συναισθηματικής του εμπειρίας και αντλεί υλικό από τον πυθμένα της ψυχής του. Στην πιο διάσημη ταινία του, στο «Spirited Away», ο Ιάπωνας καλλιτέχνης θίγει μεταξύ διάφορων θεμάτων και τη μεταμορφωτική δύναμη του φαγητού. Όταν αυτό καταναλώνεται σε υπερβολικές ποσότητες μπορεί να μεταμορφώσει τους ανθρώπους σε «γουρούνια», όπως συμβαίνει ακριβώς στους γονείς της ηρωίδας Chihiro. Σε αυτό το μαγευτικό έργο το ιαπωνικό φαγητό απεικονίζεται λαχταριστό και δελεαστικό, για να τονίσει τελικά τη σαγήνη των υλικών πραμάτων. Αποτελεί ένα σύμβολο για την απληστία και την υπερκατανάλωση των «αποπνευματοποιημένων» καιρών μας.

The Taste of Things (2023)

Στη βραβευμένη με Palme d'Or στο Φεστιβάλ των Καννών ταινία του, ο Βιετναμέζος-Γάλλος σκηνοθέτης Tran Anh Hung μετατρέπει την προετοιμασία των γευμάτων σε κινηματογραφική ποίηση. Η ταινία διαδραματίζεται στη γαλλική ύπαιθρο της Belle Époque και παρουσιάζει την εξελισσόμενη ερωτική σχέση μεταξύ μιας μαγείρισσας, της Eugénie, και ενός διάσημου σεφ, του Dodin. Τα μεγάλα πλάνα των πιάτων που ετοιμάζουν αργά, σχολαστικά και απολαυστικά, σου μεταδίδουν την πλούσια γεύση τους και σου ανοίγουν σίγουρα την όρεξη. Για αυτό το ζευγάρι, το φαγητό είναι ο συνδετικός κρίκος της ευτυχίας, της αγάπης και της επικοινωνίας.  

Πολίτικη Κουζίνα (2003)

Η ταινία του Τάσου Μπουλμέτη, με έντονο βιωματικό χαρακτήρα ξεδιπλώνει τις μνήμες του Φάνη Ιακωβίδη, ενός αστροφυσικού που επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη μετά από 30 χρόνια, για να δει τον παππού του. Μέσα από τις μυρωδιές της Πολίτικης κουζίνας και την ανάμνηση του πρώτου του έρωτα, αναβιώνουν οι όμορφες παιδικές στιγμές του αλλά και οι τραυματικές εμπειρίες του διωγμού του 1964. Ο τίτλος της ταινίας έχει στην πραγματικότητα διττό νόημα, συνδέοντας τη γαστρονομία με την πολιτική διάσταση της ιστορίας. Με ευαισθησία και χιούμορ, η ταινία φωτίζει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, τα προβλήματα της προσφυγιάς και τη δύναμη της μνήμης, ενώ παράλληλα μας ταξιδεύει στη θρυλική Πόλη.