Λίγοι από μας γνωρίζουν όσα συνέβαιναν παλιά στο γιορτινό 14ήμερο της μεγάλης γιορτής, γιατί τα περισσότερα από τα έθιμά της δε μας αφορούν πια, όλους εμάς που ζούμε στην πόλη. Απομεινάρι και εξέλιξη της αρχαίας πολυθεϊστικής θρησκείας, τα χριστουγεννιάτικα έθιμα αφορούν μια αγροτική κοινωνία που έχει πια ξεχαστεί στον αιώνα της μεγαλούπολης και της τεχνολογίας. Οι συνήθειες, τα γλυκά και τα αλμυρά εδέσματα, όλα αυτές τις ημέρες είναι ένα ξόρκι, ένας συμβολισμός, μια επίκληση για μια πλούσια σε καρπούς, χρονιά. Μια προσευχή για ευμάρεια και αφθονία.
Στην Πελοπόννησο η άσβεστη φωτιά που καίει όλες τις γιορτές διώχνει τα κακά πνεύματα και κρατά ζεστή τη λεχώνα Παναγιά, αυτές τις ημέρες που κατεβάζουν τα εικονίσματα και τα καθαρίζουν με βαμβάκι βουτηγμένο στο κρασί. Τώρα, οι εργασίες περιορίζονται στο ελάχιστο και τα τζάκια στολίζονται με κλαδιά.
Στην Αρκαδία, άφηναν φαγητά για να εξευμενίσουν τις Μοίρες στις βρύσες ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, με την ευχή να τα φάνε για να προκύψει αίσιο το νέο έτος και στην Κορινθία, η έφηβη κόρη του σπιτιού υποδέχεται με γλυκά την οικογένεια στην επιστροφή της από τη χριστουγεννιάτικη λειτουργία.
Πρωταγωνιστής και εδώ το χριστόψωμο, που στην Αρκαδία στολίζεται με κομματάκια από ξερά σύκα. Περίτεχνο ψωμί, κεντημένο και εδώ με σταυρούς και σύμβολα, που κόβεται και μοιράζεται από τον αφέντη του σπιτιού. Σε πολλά χωριά το διαμορφώνουν σε σχήμα χεριού και το κρεμούν στο εικονοστάσι. Αυτό συμβολίζει το χέρι του Χριστού, που διατηρείται αναλλοίωτο με τρόπο μαγικό, όλη τη χρονιά μέχρι να αντικατασταθεί με το επόμενο του χρόνου.
Στο τραπέζι της γιορτής, η Αρκαδία μαγειρεύει χοιρινό με μήλα και κυδώνια, κρεατόπιτα με μοσχαρίσιο ή αρνίσιο κρέας, φτιάχνει παστό και τσιγαρίδες, η Λακωνία χοιρινό με σέλινο, η Αχαϊα σούπα με κρέας ή κότα. Και εδώ δε λείπει το χοιρινό στο φούρνο, τα λουκάνικα και το σύγκλινο, απομεινάρι της μνήμης των αρχαίων χοιροσφαγίων.
Το απόλυτο γλυκό της γιορτής στη Μάνη και τη Μεσσηνία είναι τα λαλάγγια, οι δίπλες αλλά και τα λαδοκούλουρα, οι κουραμπιέδες που γίνονται με ελαιόλαδο, οι κουταλίδες (πρόχειρες τηγανίτες με μέλι και κανέλα) και οι τηγανίδες, που σερβίρονται με ζάχαρη και κανέλα. Η πρώτη γίνεται πάντα μεγάλη και είναι «του Χριστού». Η ευχή που ακολουθεί την πρώτη τηγανίδα που πέφτει στο λάδι είναι «να σταυρωθούν τα κακά, και του χρόνου!».
Τα Φώτα έχουν τα δικά τους έθιμα στην Ερμιόνη, όπου οι βάρκες απ’ όπου θα βουτήξουν για το σταυρό στολίζονται με φύλλα φοίνικα. Ανήμερα, οι άντρες ντυμένοι με ναυτικές στολές περνούν από όλα τα σπίτια τραγουδώντας το «γιάλα-γιάλα» και δέχονται κεράσματα και ευχές, πριν βουτήξουν στα παγωμένα νερά για το σταυρό.
