Το πιο διάσημο έργο του αυστροουγγρικής καταγωγής, θεατρικού συγγραφέα Έντεν φον Χόρβατ μάς μεταφέρει στο Oktoberfest, τη διάσημη λαϊκή γιορτή του Μονάχου και την πιο μεγάλη γιορτή μπίρας στον κόσμο, όπου η χαρά της διασκέδασης και η αίσθηση συλλογικής ευφορίας κρύβουν πίσω τους τις κάθε κοινωνικές εντάσεις.
Ανάμεσα στα λουκάνικα, τα αμέτρητα ποτήρια μπίρας και τις μουσικές μπάντες, οι άνθρωποι από οποιοδήποτε κοινωνικό υπόβαθρο επιχειρούν να ξεχάσουν για λίγο την πίεση της καθημερινότητας. Όμως, η μέθη και η αποχαλίνωση της στιγμής αποκαλύπτουν γρήγορα τις εύθραυστες ισορροπίες, φέρνοντας στο προσκήνιο πάθη, συγκρούσεις και αδιέξοδα. Ο Χόρβατ χρησιμοποιεί εν προκειμένω το γιορτινό πανηγύρι ως μικρογραφία της κοινωνίας, προβάλλοντας με οξύτητα τόσο την ανάγκη για φυγή και απόλαυση όσο και την αναπόφευκτη σύγκρουση με την πραγματικότητα.
Το πολιτικό και συναισθηματικό σκηνικό
Το έργο γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’30, την κρίσιμη περίοδο ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους, στα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης και λίγο πριν από την ανάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ. Το κοινωνικό κλίμα της εποχής, που διαποτιζόταν ήδη από την απειλητική άνοδο του φασισμού και του ναζισμού, αποτυπωνόταν στους απλούς φτωχούς ανθρώπους, οι οποίοι φαίνονταν κουρασμένοι από τα ατέρμονα υπαρξιακά τους βάρη και πρόθυμοι να αναζητήσουν κάποιον άλλον, για να του αποδώσουν τις ηθικές ευθύνες τους.
Δεν πρόκειται όμως για ένα σατυρικό έργο της κοινωνίας αλλά για ένα γλυκόπικρο δράμα με νότες γέλιου, όπου οι ήρωες με υπαρξιακή κρίση είναι βυθισμένοι στον ωκεανό των συναισθημάτων τους. Κατά τα λόγια του Χόρβατ: «Όταν το "Κάζιμιρ και Καρολίνα" ανέβηκε για πρώτη φορά το 1932 στο Βερολίνο, ο Τύπος έγραψε ότι το έργο είναι μία σάτιρα για την πόλη του Μονάχου και τη Γιορτή Μπίρας, που γίνεται εκεί. Πρόκειται για τεράστια παρεξήγηση των προθέσεών μου. Παρεξήγηση ως προς το έργο και το περιεχόμενό του. Το έργο δεν είναι καθόλου σάτιρα. Είναι η μπαλάντα του άνεργου οδηγού Κάζιμιρ και της φιλόδοξης αρραβωνιαστικιάς του Καρολίνας, μια μπαλάντα γεμάτη σιωπηλή θλίψη, που μετριάζεται με χιούμορ, δηλαδή με την καθημερινή παραδοχή ότι: όλοι θα πεθάνουμε».
Η ιστορία
Ο Κάζιμιρ και η μνηστή του, Καρολίνα, φτάνουν στο Oktoberfest του Μονάχου, προσδοκώντας μια στιγμή ανάλαφρης διασκέδασης. Αντί γι’ αυτό όμως, η πραγματικότητα τούς βαραίνει. O Κάζιμιρ έχει χάσει τη δουλειά του ως σοφέρ, ενώ η Καρολίνα ονειρεύεται μια καλύτερη μοίρα και ανέλιξη στην κοινωνική ιεραρχία. «Πολλές φορές γεννιέται μέσα σου μια λαχτάρα και ύστερα επιστρέφεις με σπασμένα φτερά και η ζωή συνεχίζεται, σαν να μην υπήρξες ποτέ κομμάτι της», λέει χαρακτηριστικά η Καρολίνα.
Οι πολύχρωμες ατραξιόν του πανηγυριού δεν είναι παρά μια πρόσκαιρη παρηγοριά για τις πεινασμένες και απογοητευμένες μάζες. Περικυκλωμένος στη γιορτή από απογοητευμένους νέους, διευθυντές, σύμβουλους, υπάλληλους, σεξεργάτριες, μαφιόζους και ναρκομανείς, ο Κάζιμιρ, βλέποντας ένα ζέπελιν να περνάει πάνω από την πόλη, σκέφτεται: «Εκεί ψηλά κάθονται είκοσι μεγαλοεπιχειρηματίες και εδώ κάτω εκατομμύρια πεινάνε και όταν ένας από μας κοιτά εκείνο το ζέπελιν, νομίζει πως πετάει και ο ίδιος - αλλά εμείς έχουμε μόνο στραβά τακούνια και το πολύ να σπάσουμε τα μούτρα μας στην άκρη του τραπεζιού». Συγχρόνως, όσοι διαθέτουν χρήματα συνεχίζουν το γλέντι, αυταπατώμενοι ότι η δημοκρατία δεν απειλείται και η προνομιακή θέση τους είναι εξασφαλισμένη.
Η επικαιρότητα του έργου
Παρότι ο Χόρβατ περιγράφει με ακρίβεια μια συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία, το έργο του ξεπερνά τα όρια της εποχής του. Προειδοποιούσε τους θεατές για τον επερχόμενο κίνδυνο του φασισμού, αλλά καταδείκνυε και την ευθραυστότητα των ανθρώπινων σχέσεων εντός ενός έμφυλου πλέγματος άνισης εξουσίας. Υποδείκνυε ότι το «προσωπικό είναι πολιτικό». Η ιδιωτική σφαίρα είναι αλληλένδετη με τη δημόσια και όλοι μας είμαστε ριγμένοι σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό - γεωγραφικό σκηνικό του κόσμου.
Το «Κάζιμιρ και Καρολίνα» αποκτά σήμερα ιδιαίτερη βαρύτητα, σε καιρούς όπου η ακροδεξιά κερδίζει διεθνώς ανησυχητικά ποσοστά και η οικονομική κρίση έχει δημιουργήσει χιλιάδες ανέργους, οι οποίοι παλινδρομούν στο παράλογο και στην κατάθλιψη εξαιτίας της φτώχειας. Η απαξίωση, η εκμετάλλευση και η προδοσία που ένιωθαν τότε οι ήρωες του έργου είναι τα συναισθήματα που μπορούν να οδηγήσουν και εμάς σήμερα σε επικίνδυνες αποφάσεις. Αλλά αξίζει να σταθούμε απέναντι στα πολιτικά συμβάντα και να σκεφτούμε τι μπορούμε να κάνουμε έλλογα εμείς οι ίδιοι, για να αποτρέψουμε την επανάληψη της ιστορίας. Ποιος είναι ο δικός μας ρόλος και πώς θα βελτιώσουμε τον κόσμο;
