Στην Ελλάδα αγαπάμε το ελαιόλαδο. Το χρησιμοποιούμε παντού: στο μαγείρεμα, στο τηγάνισμα, στις σαλάτες, στα γλυκά, ακόμα και στα καλλυντικά μας. Όμως, το ίδιο αυτό πολύτιμο προϊόν καθώς και όλα τα σπορέλαια, όταν τελειώσει η χρήση τους, μπορεί να μετατραπούν σε ένα από τα πιο επικίνδυνα απόβλητα για το περιβάλλον.

Κάθε φορά που ρίχνουμε λάδι στον νεροχύτη (νωπό ή τηγανισμένο), δεν το «ξεφορτωνόμαστε», το στέλνουμε σε ένα ταξίδι ρύπανσης που μπορεί να διαρκέσει δεκαετίες.

Ένα μόνο λίτρο χρησιμοποιημένου λαδιού αρκεί για να μολύνει έως και ένα εκατομμύριο λίτρα νερού, ποσότητα αρκετή για να καλύψει τις ημερήσιες ανάγκες χιλιάδων ανθρώπων. Και αυτό γιατί το λάδι δεν διαλύεται, δημιουργεί μια λιπαρή μεμβράνη που καλύπτει την επιφάνεια του νερού και εμποδίζει το οξυγόνο να περάσει στους υδρόβιους οργανισμούς. Το αποτέλεσμα; Εξαφάνιση ψαριών, φυκιών και μικροοργανισμών που είναι θεμέλιο της τροφικής αλυσίδας.

Το λάδι που καταλήγει στην αποχέτευση δεν φτάνει ποτέ «άθικτο» στον βιολογικό καθαρισμό. Κατά τη διαδρομή του, κολλάει στα τοιχώματα των σωληνώσεων, δημιουργώντας πηχτές μάζες λίπους γνωστές διεθνώς ως fatbergs (λιπο-βράχοι). Αυτοί οι βράχοι, που συχνά φτάνουν σε μέγεθος αυτοκινήτου, φράζουν τους αγωγούς, προκαλώντας υπερχειλίσεις, πλημμύρες, δυσοσμία και ανάγκη για πανάκριβες εργασίες καθαρισμού.

Στην Αθήνα, σύμφωνα με τεχνικά στοιχεία της ΕΥΔΑΠ, η απομάκρυνση λιπών και ελαίων από τα δίκτυα κοστίζει εκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο.

Και δεν είναι μόνο το κόστος: όταν τα συστήματα υπερφορτώνονται, τα λύματα μπορεί να καταλήξουν ανεπεξέργαστα στη θάλασσα, προκαλώντας τοξική ρύπανση και ευτροφισμό, δηλαδή υπερβολική ανάπτυξη φυκιών που εξαντλεί το οξυγόνο του νερού, οδηγώντας σε νεκρές ζώνες.

Το τηγανέλαιο (φυτικά ή ζωικά λίπη), όταν χυθούν στο περιβάλλον, αποσυντίθενται αργά, δημιουργώντας οξειδωτικές ενώσεις και οργανικά οξέα που αλλάζουν το pH του εδάφους και σκοτώνουν μικροοργανισμούς.

Επιπλέον, το λάδι σχηματίζει αδιάβροχα στρώματα που εμποδίζουν την απορρόφηση του νερού στο έδαφος, συμβάλλοντας στην ερημοποίηση. Ακόμη και σε μικρές ποσότητες, μπορεί να προκαλέσει σοβαρή τοξικότητα σε πτηνά και θαλάσσιους οργανισμούς. Τα πουλιά που έρχονται σε επαφή με λιπαρές επιφάνειες χάνουν τη θερμομονωτική ικανότητα των φτερών τους και πεθαίνουν από υποθερμία.

Σε παράκτιες περιοχές, οι λιπαρές απορροές συμβάλλουν στη δημιουργία μιας αόρατης πετρελαιοειδούς μεμβράνης, που υποβαθμίζει τα νερά, καταστρέφει κοραλλιογενείς σχηματισμούς και επηρεάζει ακόμη και τον τουρισμό, λόγω οσμών και ολισθηρότητας των ακτών. Και όμως, όλη αυτή η ζημιά είναι απολύτως αποτρέψιμη. 

Το χρησιμοποιημένο λάδι είναι εξαιρετική πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοντίζελ, ενός καθαρού, ανανεώσιμου καυσίμου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε κινητήρες και λέβητες. Η διαδικασία μετατροπής του βασίζεται στη μετεστεροποίηση, κατά την οποία τα τριγλυκερίδια του λαδιού αντιδρούν με μεθανόλη ή αιθανόλη, παράγοντας μεθυλεστέρες λιπαρών οξέων (βιοντίζελ) και γλυκερίνη.

Τι είναι το βιοντίζελ και γιατί είναι τόσο σημαντικό

Το βιοντίζελ είναι ένα ανανεώσιμο καύσιμο που παράγεται από φυτικά έλαια, χρησιμοποιημένα τηγανέλαια ή ζωικά λίπη. Έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με το πετρέλαιο κίνησης και μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς καμία μετατροπή στους υπάρχοντες κινητήρες.

Στην Ε.Ε., το πετρέλαιο κίνησης περιέχει κατά μέσο όρο 7% βιοντίζελ. Η χρήση του συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, στη βελτίωση της ενεργειακής ανεξαρτησίας και στην ανάπτυξη της γεωργίας.Η καύση ενός κιλού βιοντίζελ μειώνει τις εκπομπές CO₂ τουλάχιστον κατά 1 κιλό, ενώ όταν προέρχεται από απόβλητα (τηγανέλαια, ζωικά λίπη) η μείωση ξεπερνά τα 3 κιλά CO₂. Επιπλέον, έχει σχεδόν μηδενική περιεκτικότητα σε θείο, είναι εύκολα βιοαποικοδομήσιμο και μη τοξικό.

Εκτός από την έκλυση έως και 88% λιγότερων αερίων του θερμοκηπίου, το βιοντίζελ:

• Δεν είναι τοξικό.
• Δεν περιέχει αρωματικές ενώσεις και θείο.
• Είναι εύκολα βιοαποικοδομήσιμο.
• Παράγει χαμηλότερες εκπομπές σωματιδίων PM, μονοξειδίου του άνθρακα (CO) και υδρογονανθράκων (HC).

Η ευρεία χρήση του στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί βασικό εργαλείο για την επίτευξη των στόχων της Συνθήκης του Κιότο. Η Ε.Ε. έχει θεσπίσει δεσμευτικά ποσοστά χρήσης βιοκαυσίμων και με την Οδηγία RED II (2021–2030) δίνει προτεραιότητα στο βιοντίζελ που προέρχεται από τηγανέλαια και ζωικά λίπη. Μάλιστα, οι ποσότητες αυτές υπολογίζονται διπλά στους εθνικούς στόχους για βιοκαύσιμα, καθώς η παραγωγή τους προστατεύει το περιβάλλον από την απόρριψη αποβλήτων.

Χάρη στη χρήση βιοντίζελ, εκτιμάται ότι 70.000 τόνοι λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα διοχετεύονται στην ατμόσφαιρα κάθε χρόνο.

Στην Ευρώπη, το ανακυκλωμένο τηγανέλαιο είναι πλέον βασική πρώτη ύλη και για καύσιμα αεροπλάνων (SAF – Sustainable Aviation Fuel), μειώνοντας θεαματικά το ανθρακικό αποτύπωμα των αερομεταφορών.

Στη χώρα μας, η ανακύκλωση ελαίων βρίσκεται σε ανοδική πορεία, αλλά παραμένει χαμηλή σε σχέση με την κατανάλωση. Οι μεγάλες πόλεις έχουν αρχίσει να τοποθετούν ειδικούς κάδους συλλογής σε συνεργασία με εταιρείες οι οποίες παραλαμβάνουν τα έλαια από επιχειρήσεις και νοικοκυριά, τα φιλτράρουν, τα καθαρίζουν και τα διοχετεύουν σε μονάδες παραγωγής βιοκαυσίμων ή σε βιομηχανίες σαπουνιών και καλλυντικών.

Όμως, σύμφωνα με εκτιμήσεις, λιγότερο από το 20% των οικιακών ελαίων ανακυκλώνεται. Το υπόλοιπο 80% χύνεται ανεξέλεγκτα, μια απώλεια τεράστια τόσο για το περιβάλλον όσο και για την οικονομία.

Οι επιχειρήσεις εστίασης, ξενοδοχεία και catering παράγουν μεγάλες ποσότητες αποβλήτων ελαίων. Η νομοθεσία (ΚΥΑ 13588/725/2006 και ΠΔ 82/2004) υποχρεώνει τις επιχειρήσεις αυτές να συνεργάζονται με πιστοποιημένους συλλέκτες, να τηρούν βιβλίο παραλαβής και να φυλάνε τα σχετικά παραστατικά. Η παράλειψη αυτής της διαδικασίας μπορεί να επιφέρει βαριά πρόστιμα, αλλά κυρίως καταστρέφει την εικόνα μιας επιχείρησης που ισχυρίζεται ότι σέβεται το περιβάλλον. Σήμερα, πολλοί χώροι εστίασης έχουν εντάξει τη συλλογή ελαίων στο πλαίσιο του «πράσινου marketing» προβάλλοντας τη συμμετοχή τους στην ανακύκλωση μέσα από τα social media και το μενού τους.

Η βιωσιμότητα δεν πρέπει να είναι μόδα, πρέπει να είναι ευθύνη και επένδυση στο μέλλον.

Ανακύκλωση στο σπίτι: Τι μπορούμε να κάνουμε

Κάθε σπίτι μπορεί να συμμετάσχει. Η διαδικασία είναι απλή:

1. Αφήνουμε το λάδι να κρυώσει.
2. Το φιλτράρουμε για να απομακρύνουμε υπολείμματα τροφών.
3. Το συλλέγουμε σε πλαστικό ή γυάλινο δοχείο (δεν το χύνουμε στο νεροχύτη!).
4. Το παραδίδουμε σε ειδικούς κάδους ή σημεία συλλογής.

Μπορούμε επίσης να επαναχρησιμοποιήσουμε μικρές ποσότητες (π.χ. για σαπούνια ή λίπανση ξύλινων επιφανειών), αρκεί να γνωρίζουμε τη σωστή διαδικασία και να αποφεύγουμε κάθε επαφή με τρόφιμα.

Αν πάλι δεν υπάρχει σημείο ανακύκλωσης κοντά μας, μπορούμε να βάλουμε το χρησιμοποιημένο έλαιο σε ένα μπουκάλι, να το κλείσουμε καλά και να το πετάξουμε στα σκουπίδια (παρότι και αυτό δεν είναι η καλύτερη επιλογή για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά είναι σίγουρα καλύτερη από το να χυθεί το λάδι στο νεροχύτη).

Ελαιόλαδο σε τενεκέ: Παράδοση vs Εξέλιξη

Και να μην ξεχνάμε το λάδι που περιέχεται στις κονσέρβες και αυτό πρέπει να συλλέγεται και να ανακυκλώνεται.

Αντίθετα, αν συνεχίσουμε να πετάμε λάδια ανεξέλεγκτα:

• Θα επιβαρύνουμε το 90% των αποχετευτικών δικτύων.
• Θα καταστρέψουμε βιολογικούς καθαρισμούς, μειώνοντας την απόδοσή τους έως και 40%.
• Θα αυξήσουμε τη ρύπανση θαλασσών και υπόγειων νερών.
• Θα προκαλέσουμε οσμές και μικροβιακή ανάπτυξη.
• Θα ενισχύσουμε τη δημιουργία λιπο-βράχων.
• Θα συμβάλουμε στην ατμοσφαιρική ρύπανση με πτητικές οργανικές ενώσεις.

Η ανακύκλωση ελαίων είναι μια πράξη καθημερινή, απλή και ταυτόχρονα επαναστατική. Κάθε λίτρο που δεν πετιέται, είναι ένα λίτρο ζωής που σώζεται. Και αν όλοι ανακυκλώναμε το λάδι του σπιτιού μας, η Ελλάδα θα μπορούσε να παράγει εκατομμύρια λίτρα βιοντίζελ τον χρόνο, μειώνοντας δραματικά την εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα.

Επίσης, το ελαιόλαδο που είναι το πιο υγιεινό έλαιο στον κόσμο, ένα πραγματικό δώρο της φύσης στην ανθρωπότητα δεν αξίζει να καταλήγει στις αποχετεύσεις (τηγανισμένο ή μη). Ας μάθουμε να του δίνουμε μια δεύτερη, καθαρή ζωή. Η γη, το νερό και οι μελλοντικές γενιές θα μας ευγνωμονούν. Γιατί η αληθινή οικολογία δεν ξεκινά από τα εργοστάσια, ξεκινά από την κουζίνα μας!

Δες σημεία ανακύκλωσης ελαίων στην Ελλάδα εδώ.